Herwaarderen als ontwerp­houding

Herwaarderen is meer dan hergebruik. Het is een ontwerpbenadering waarbij de bestaande gebouwde omgeving niet wordt gezien als belemmering, maar als vertrekpunt. Het is dus een manier van kijken, een houding die waarde zoekt in wat al bestaat.  In mijn werk betekent het dat we beginnen met aandachtig

In de interieurarchitectuur sluit herwaarderen nauw aan bij principes uit circulair ontwerpen en regeneratief ontwerp. Steeds vaker wordt in onderzoek naar circulair en regeneratief ontwerpen benadrukt dat duurzaamheid niet alleen draait om minder schade veroorzaken, maar om herstel en vernieuwing. Waar circulair ontwerp zich richt op het sluiten van materiaalstromen (dus van een lineair proces van maken en verbruiken, naar een cyclisch systeem van oogsten, aanpassen en terugbrengen) kijkt regeneratief ontwerp naar de bredere samenhang tussen mens, natuur en cultuur. Het doel is iets teruggeven aan de omgeving: welzijn, lokale identiteit en een gezonde balans tussen mens en natuur. Het is de stap vóór recycling: eerst waarderen wat er al is, en pas vernieuwen waar dat echt iets toevoegt.

Die manier van kijken vertaalt zich in drie ontwerpprincipes die houvast geven in de praktijk:

• Design for continuity: ontwerpen die meegaan met de tijd, door hun kwaliteit, aanpasbaarheid en betekenis.
• Design for change: ruimtes die meebewegen met veranderend gebruik, zonder opnieuw te hoeven bouwen.
• Design for disassembly: ontwerpen die uit elkaar kunnen, zodat onderdelen en materialen opnieuw gebruikt worden.

De kennis die nodig is om deze principes ook daadwerkelijk in gebouwen te realiseren, zit verspreid over de hele keten. Het vraagt inzicht in materiaalstromen, levenscyclus en herkomst van grondstoffen, kennis van biobased materialen en losmaakbare verbindingen. Ook digitale hulpmiddelen, zoals materialenpaspoorten, helpen om vast te leggen hoe iets later opnieuw kan worden ingezet.

Maar minstens zo belangrijk is de ontwerpende kennis: leren combineren, improviseren en waarderen – het vermogen om iets bestaands opnieuw betekenis te geven. Onderzoek van onder andere de TU Delft en de Ellen MacArthur Foundation laat zien dat juist in de ontwerpfase de grootste milieuwinst te behalen is. Dat vind ik een bemoedigende gedachte: dat verbeelding en vakmanschap een wezenlijke bijdrage kunnen leveren aan een duurzamere wereld.

Voor mij is herwaarderen een doorlopend leerproces. Om hierin verder te komen, te leren en bij te dragen, zoek ik de samenwerking. Elk project is een vorm van onderzoek: een kans om in de praktijk te verkennen wat werkt, samen met anderen te leren, te verbeteren en te vernieuwen, en zo stap voor stap bij te dragen aan een toekomst die duurzamer en betekenisvoller is.

Uit onderzoek blijkt dat gebouwen en interieurs langer meegaan wanneer mensen erom geven. Die betrokkenheid ontstaat wanneer men weet wat erin zit: de tijd, het vakmanschap, de energie die het kostte om iets te maken. Dat besef maakt dat we anders omgaan met onze omgeving, met meer aandacht, meer zorg.

Herwaarderen is dus niet alleen een ontwerpbenadering, maar ook een manier van werken.

Herwaarderen in de praktijk

Wat herwaarderen in de praktijk betekent, laat zich zien in de projecten van de afgelopen jaren. Het is geen vaste methode, maar wel een ontwerpprincipe dat steeds opnieuw vorm krijgt in het proces: in hoe we kijken, afwegen en kiezen. Herwaarderen gaat over houding én vak, over de manier waarop we als interieurarchitect betekenis geven aan wat er al is. In elk ontwerp zoeken we naar balans tussen behouden en vernieuwen, tussen de geschiedenis van een plek en haar toekomst.

Stellingwerver Schrieversronte
Toen de Stellingwerver Schrieversronte haar monumentale pand in Oldeberkoop moest verlaten, was de eerste reflex verlies. Toch bood de verhuizing naar een voormalige bankruimte onverwacht een nieuwe kans om waarden opnieuw te verankeren. We kozen ervoor de betonnen schijven niet te verbergen, maar juist te gebruiken als ritmische drager van nieuwe kastenwanden. Tussen deze schijven ontstond een spel van openheid en geborgenheid, waarin archief, bibliotheek en ontmoeting samenkomen. Hergebruikte meubels, in warme houtsoorten en zachte grijstinten, maken de geschiedenis zichtbaar zonder nostalgisch te worden. Het project laat zien dat herwaarderen niet alleen over materiaal gaat, maar ook over identiteit, over blijven herkennen wie je bent terwijl de omgeving verandert.

Mica Leeuwarden
De entreehal van het voormalige Leeuwarder Courant-gebouw kreeg opnieuw adem. Waar ooit de toon van ontvangst formeel en gesloten was, ontstond nu ruimte voor ontmoeting. De bestaande binnengevels bleven behouden, maar kregen een zachtere materialiteit: hout, textiel en daglicht filteren de hardheid van het beton. Oude meubels en plantenbakken werden hergebruikt, geschilderd of opnieuw bekleed, en aangevuld met nieuwe circulaire elementen. Door kleine, zorgvuldige ingrepen ontstond een voelbaar verschil, niet door meer te maken, maar door met aandacht te werken. Herwaarderen kreeg hier een sociale dimensie: de ruimte herstelde niet alleen haar functie, maar ook haar relatie met de stad.

It Swettehûs
In It Swettehûs, het circulaire brugbedieningscentrum van de Provincie Fryslân, werd herwaarderen het uitgangspunt voor elk detail. De architecten bouwden met afgedankte meerpalen en oud waterstaatmateriaal; wij voegden daaraan een interieur toe dat de kringloop zichtbaar maakt. Meubilair uit provinciale depots werd hersteld, geüpcycled of opnieuw gestoffeerd, en gecombineerd met biobased materialen als hout, wilgentenen en vlas uit Friesland. Het interieur wil niet verbergen dat het van bestaande onderdelen is gemaakt, juist dat gelaagde, herkenbare karakter maakt het geloofwaardig en esthetisch sterk. Ambacht kreeg een hoofdrol: het gevlochten object in de vide, het wolvilt met lokale vezels, de natuurlijke tactiliteit van hout en vlas. It Swettehûs laat zien dat hergebruik niet beperkend is, maar juist richting geeft aan identiteit, zorg en toekomstwaarde.

Een houding die blijft

In elk van deze projecten is herwaarderen geen vaste methode, maar een manier van werken die groeit met elk ontwerp. Herwaarderen raakt aan iets groters dan ontwerpen alleen. Het vraagt dat we als samenleving anders omgaan met ruimte, grondstoffen en tijd: bewuster, met meer geduld. Binnen Roem proberen we daar op onze eigen schaal aan bij te dragen: door zorgvuldig te werken, te leren en samen met opdrachtgevers stappen te zetten.